Cantar de los siete Infantes de Lara

De Wikisource, la biblioteca libre.
Ir a la navegación Ir a la búsqueda
​Cantar de los siete Infantes de Lara​ de Autor anónimo
Bohordadores en las bodas de doña Lambra
I 
Primero lançó su vara el conde Garci Fernández
e despues lançó otrosi el bueno de Ruy Velazquez,
e despues Muño Salido, el que bien cato las aves,
e desi adelant lançaron otros muchos de otras partes.
Quejas de doña Lambra
II
--«Ruégovos, don Rodrigo, que vos pese de mi male
pesevos de mi dolor, de vuestra deshonra grande
que vuestros sobrinos nos han fecho tan male»...
--«Non curedes, doña Lambra, non tomedes mas pesare
que si yo vivo e no muero, yo vos entiendo vengare
e darvos he tal derecho de que todo el mundo fable».
.................................................
Malos agüeros
III
un aguila cabdal ferrera que estava encima de un pino.
Muchol peso de coraçón a ese Nuño Salido:
«Estas aves nos lo muestran: tornemos nos, mios fijos»...
«...dos días ha que nos atiende nuestro tio don Rodrigo»...

e dexose caer en tierra muerta a pie del pino
..................................................
«Dios del cielo, el tu poder es mayor;
señor, tu nos ayuda que traidos somos oy.
Tio, ¿que señas son aquellas?: malas son para nos».
..................................................
Nuño Salido acusa de traidor a Ruy Velazquez
IV
Dixo Nuño Salido: «¡ay trydor, falsa carne!:
traydo has a tus sobrinos, Dios te lo demande mal;
fablarán de tu traición cuantos en el mundo ay».
E desque esto ovo dicho fuese para los infantes:
«Fijos, Dios que vos fizo vos ponga esfuerço e vos guarde»
...................................................
Ya son muertos los infantes ¿Dios les haya las almas!..........
Ruy Velazquez se despide de los moros
V
Alicante a Ruy Velazquez en el ombro le besava
Ruy Velazquez a Alicante de coraçon le abraçaba:
«Daqui adelant nuestra facienda avemosla librada,
non ha de qui nos temer en Castiella nin en Lara».
--«Don Rodrigo, esta batalla cuesta a nos muy cara»...
--«Digades a Almançor que me envie sus parias».
--«Enviad vos por ellas con mensajeros y cartas».
Alicante llega a Cordova
VI
Alicante paso el puerto, començo de mas andar,
por sus jornadas contadas a Cordova fue a llegar.
Viernes era ese dia. viespera de sant Çebrian...
.......................................................
--«Ganamos ocho cabeças de omnes de alta sangre,
mas tales ganancias caras nos cuestan asaz;
tres reys e quince mill de otros perdiemoslos alla,
si me yo alla mas llegara, otro troxera el mensaje».
.......................................................
Almanzor saca de la prisión a don Gonzalo
VII
e dixol: «Gonçalo Gustios, bien te quiero preguntar:
lidiaron los mios poderes en el canpo de Almenar, 
ganaron ocho cabeças, todas son de gran linaje;
e dizen mios adalides que de Lara son naturales, 
si Dios te salve, que me digas la verdat».
Respondio Gonçalo Gustios: «Presto os la entiendo declarar:
si ellas son de Castiella conocer he de que logar,
otrosi si de alfoz de Lara, ca seran de mi linaje...».
Violas Gonçalo Gustios bueltas en polvo e en sangre;
con la manta en que estavan começolas de alinpiar,
tan bien las afemencio, conosciolas por su mal.
Lamento de don Gonzalo
VIII
Llorando de los sus ojos dixo entonces a Almançor:
«Bien conosco estas cabeças por mis pecados, señor;
conosco las siete, ca de los mios fijos son,
la otra es de Muño Salido, su amo que los crio.
¡Non las quiso muy grant bien quien aqui las ayunto!:
captivo desconortado para siempre so»...
................................................
alinpiolas muy bien del polvo y de la sangre
cada una como nascio pusolas en aze
estavan lo oteando Almançor e Alicante.
Lamento por Muño Salido
IX
Tomo primero en sus braços la cabeça de don Muño
e razonose con ella como si fuese bivo:
«Salvevos Dios, Muño Salido, mi conpadre e mi amigo,
dadme cuenta de los mios fijos que en vuestras manos ove metido
por do en Castiella e en Leon erades vos muy temido
e de mejores que vos erades servido.
¡De Dios seades perdonado, conpadre e amigo
si fuestes vos en consejo con su tio don Rodrigo!,
lo que vos non fariades por lo que en vos no avia visto.
Catariades los agüeros como amo e padrino,
non vos querria ceer Gonçalo Gonçalez mi fijo,
ca se doldria de mi que yazia en cativo.
E perdonatme, conpadre e mi buen amigo, 
que mucha falsedat sobre vos he dicho».
Lamento por Diego
X
La cabeça de Muño Salido tornola en su lugar
e la de Diego Gonçalez su fijo el mayor fue a tomar,
mesando sus cabellos e las barbas de su faz.
«¡Viejo so mesquino para estas bodas bofordare!
Fijo Diego Gonçalez, a vos queria yo mase
fazialo con derecho ca vos naçierades ante.
Grant bien vos queria el conde ca erades su mayor alcaide
tan bien toviste la su seña en el vado de Cascajare,
a guisa de mucho ardido, muy onrada la sacastes.
Fazistes, fijo, ese dia un esfuerço muy grande:
alçaste la seña, metistesla en la mayor haze,
fue tres vezes abaxada e trs vezes la alçastes
e matastes con ella dos reyes e un alcayde.
Poe esto en arriba los moros ovieronse de arrancare,
metiense por las tiendas que non avian vagare,
e vos yendo en ese dia en pos ellos en alcançe
fue de vos muy bien servido el conde Garci Fernandez.
¡Bueno fuera Ruy Velazquez si ese dia finase!.
Transnocharon los moros, fueronse para Gormaze.
Diovos ese dia el conde a Caraço por heredat,
la media poblada e la por poblar;
desque vos moristes, fijo, lo poblado se despoblarave».
Beso la cabeça llorando e tornola a su lugar.
Cada uno como nasçio asi las iva tomare.
Lamento por Martín
XI
La cabeça de Martin Gonçalez en braços la tomava.
«O fijo Martin Gonçalez, persona mucho onrada,
¿quien podria asmar que en vos avia tan buena maña?.
Tal jugador de tablas non avia en toda España;
muy mesurada miente vos fablavabes en plaça,
bien placzia ende a todos los que vos escuchavan.
Pues vos sodes muertos, por mi non daria nada,
que viva o que muera de mi ya no me incala,
mas he muy fiero duelo de vuestra madre doña Sancha:
sin fijos e sin marido fincara tan desconortada».
Beso la cabeça llorando e a su lugar la tornava
e la de Suero Gonçalez en braços la tomaba.
Lamento por Suero
XII
«Fijo, Suero Gonçalez, cuerpo tal leale,
de vuestras buenas mañas un rey se devia pagare,
de muy buen caçador non avie en el mundo vuestro par
en caçar muy bien con aves e a su tiempo las mudar.
¡Malas bodas vos guiso el hermano de vuestra madre,
metio a mi cativo e a vos fizo descabeçare!:
los nasçidos e por nasçer traidor por ende le diran».
Lamento por Fernando
XIII
Beso la cabeça llorando e en su lugar la dexove,
la de Fernat Gonçalez en brazos la tomove.
«Fijo, cuerpo onrado, e nombre de buen señore,
del conde Fernat Gonçalez, ca el vos bateo.
De las vuestras mañas, fijo, pagar se devia un enperador;
matador de oso e de puerco e de cavalleros señore,
quier de cavallo quier de pie que ningun otro mejor.
Nunca rafezes compañas, fijo, amastes vos,
e muy bien vos aveniades con las mas altas e mejores, 
¡Vuestro tio don Rodrigo malas bodas vos guiso:
a vos fizo matar e a mi metio en prision!,
¡traidor le llamaran quantos por nascer son!»
Lamento por Rodrigo
XIV
Beso la cabeça llorando e en su logar la miso;
la de Ruy Gonçalez en braços la priso.
«Fijo, Ruy Gonçalez, cuerpo muy entendido,
de las vuestras buenas mañas un rey seria conplido,
muy leal a señor e verdadero amigo, 
mejor cavallero de armas que nunca omne vido.
¡Malas bodas vos guiso vuestro tio don Rodrigo:
a vos fizo des cabeçar e a mi metio en cativo!.
Hevos finados deste mundo mesquino,
el por siempre avia perdido el paraiso».
Lamento por Gustios
XV
Beso la cabeça llorando e en su logar la dexaba;
la de Gustios Gonçalez en braços la tomava,
del polvo e de la sangre muy bien la alinpiava,
faziendo fiero duelo por los ojos la besaba.
«Fijo, Gustios Gonçalez, aviades buena maña:
non dixerades una mentira por quant maña es España.
Cavallero de buena guisa, buen feridor d´espada:
ninguno feristes con ella que non perdiese el alma.
¡Malas nuevas iran, fijo, de vos al alfoz de Lara!»
Lamento por Gonçalo
XVI
Beso la cabeça llorando e pusola en su logar,
e la de Gonçalo Gonçalez su fijo el menor fue a tomar,
mesando sus cabellos, faziendo duelo grande.
«Fijo Gonçalo Gonçalez, a vos amava mas vuestra madre.
Las vuestras buenas mañas ¿qui las podria contare?:
buen amigo para amigos e para señor leale;
conosçedor de derecho, amarades lo juzgar;
en armas esforçado, a los vuestros franquear,
alançador de tablado nunca omne lo vido tale;
con dueñas e donzellas sabiades muy bien fablar
e davades las vuestras donas muy de voluntad
donde erades mas amado que otro cavallero de prestar
meester avia agudeza quien con vos razonase,
mucho seria agudo si la primera non levase.
Los que me temian por vos, enemigos me seran,
aunque yo torne a Lara, nunca valdre un pan;
non he pariente ni amigo que me pueda vengar:
¡mas me valdria la muerte que esta vida tal!.
E en esto comediendo, amortescido se ha,
la cabeça de las manos sobre las otras se le cae,
quando cayo en tierra de si no sabia parte.
Peso mucho a Almançore e començo de llorare;
con grant duelo que del ovo dixo contra Alicante:
«Non morra aqui don Gonçalo por quanto Cordova vale,
ca yo vi quanta traicion a el fizo Ruy Velazquez».
..................................................
Almançor encomienda el cautivo a su hermana
XVII
Almançor mando llamar una infante, su hermana....
e muy bien e muy apuestamiente fablava:
«Hermana, si me vos amades, entrad en esa casa
do yaz ese christiano que es ome de sangre alta....
vos, mi hermana, conortatlo con muy buenas palabras...»
--«Asi yoguiesen agora todos los christianos de España»...
..........................................................
--«Conortatlo en toda guisa si quisierdes mi amor, 
sinon, set ende çierta non faredes vuestra pro».
..........................................................
La mora consuela al cautivo
XVIII
--«¡Conortatvos, christiano, mucho vos veo cobarde!;
los moros e los christianos quando avedes lid canpal
passades los bivos sobre los muertos con grant coyta de lidiar.
E pues vos esto non podedes librar,
lo que yo, muger, sofri, cuedo sofreriades mal:
yo avia pocos años quando murio mi madre
e yo nunca ove marido nin amigo poridat
e mi hermano Almançor a Sevilla me fue a casar
con un rey muy poderoso e de muy grant rictat....
Mi hermano envio por nos una fiesta de Sant Johan:
en el axaraf de Sevilla christianos fuimos topar,
mataron a mio marido; mis siete fijos otro tal;
Yo escape a vida, metime en un axarafe,
lazre noches e dias e non me quis por end matar.
Veovoslos cabellos blancos, mas el rostro fresco asaz:
por ventura aun faredes fijos que a los otros venganran».
Ella dezia mentira por lo haber de conortar,
ca nunca fuera casada, nin fijos fuera engendrar,
mas era donzella e fermosa asaz.
Don Gonçalo paro en ella mientes e della fue trabar.
«Dueña, vos açomastes el sueño, Dios lo quiera soltar,
ca conbusco fare el fijo que a los otros vengarare»....
.......................................................
Elogio de Mudarra
XIX
...fue despues muy buen christiano e a serviçio de Dios,
e fue el mas onrado ome que en Castiella moró
afuera del conde don Garçi Fernandez que ende era señor....
Libertad de don Gonzalo
XX
Vinieron Almançor e Alicante a ver a Gonçalo Gustios....
«Nos non ganamos nada, don Gonçalo, en la tu prisión
ca tu as perdida la fuerça, e el seso, e el valor»....
Despedida de Gonçalo Gustios
XXI
«....dalda al rey vuestro hermano, que el la casará
que yo se por él que no le pesara....»
.........................................................
Llegada de don Gonzalo a Salas
XXII
E enbiaron a los Cameros e a Salas su heredat
por aquellos que eran de su debdo e linaje,
e a Castiella por el conde Garçi Fernandez....
fizieron muy grant duelo, dixo el conde Garçi Fernandez.
«Amigos, este dapño nunca mas se puede cobrar
e non avedes por que lo fazer mas;
alçoseme con la tierra el traidor de Ruy Velazquez
e non la puedo cobrar por la muerte destos infantes....»
Ruina de Salas
XXIII
....despoblavanse e caianse los palaçios e las casas.
E de quantas donzellas avia doña Sancha
non finco con sinon una su collaça.
Don Gonçalo Gustios tantas eran las lagrimas....
.....................................................
Disputa sobre el ajedrez
XXIV
Ensañose el reyde Segura e dixo a Mudarra Gonçalez:
«Bien franco seriades si toviesedes que dar»....
--«Siempre yo avre que dar, aunque vos non querares»....
«Mas vos valdria, rapaz, ir buscar a vuestro padre»....
--«Non departades comigo que vedar vos le he muy mal»
......................................................
--«Atendetme aqui e ire a preguntar a mi madre
que me non diga mentira e mostrarvos he mio padre».
......................................................
Oidolo ha Almançor en el palacio onde estava,
endereço para alla con grandes conpañas;
espada en mano dezia: «¡feritlos, non se vos vayan»....
......................................................
--«Por vos me denuestan en la corte, dizenme que non he padre»....
......................................................
«Fijo, padre avedes muy onrado, qual saben en toda España:
ha nombre Gonçalo Gustioz e es natural de Salas».
......................................................
Mudarra se despide de Almançor
XXV
--«Denuestanme en vuestra casa, e dizenme que non he padre,
e yo si vuestra merçed fuere, quierolo ir buscar:
si el fuere bueno e onrado para vos he de tornarme,
si fuese hijo de villano nunca me veredes mas»
..........................................................
E desde esto ovo dicho, fue el rey maravillado....
Sien mi reino los oviese plazerme ia de grado....
de gestos e cuerpos mançebos e fidalgos;
de aquellos fueron conplidos los trezientos de cavallo.
Cavalgo con los suyos e fuese su camino,
por las tierras de los moros fazianle mucho seviçio
..........................................................
«....ruego vos que me digades vuestros coraçones»....
Sueño de doña Sancha
XXVI
«....descuentra Cordova veia venir volando un açor....
tan grande que la su sombra crubia a mi e a vos...
ivase posar en el onbro de Ruy Velazquez el traidor»....
........................................................
El escudero de Mudarra en Salas
XXVII
por donde solian andar muchas buenas conpañas,
pesol mucho ca vio estar solas las casas....
........................................................
--«Tomad, señora, estos paños en nombre de estrena onrada;
buen huesped vos viene, a seed bien conortada,
ca vos viene por huesped el infante don Mudarra,
sobrino del rey Almançor, fijo de la infante su hermana».
Con fondo sospiro alli dixo doña Sancha:
--«¡Dios quiera que sea el açor que yo esta noche soñava!».
........................................................
venian con el sus vasallos que lo solian aguardar;
e el escudero las manos fuele besar:
--«Buen huesped vos viene, el infante don Mudarra,
sobrino del rey Almançor, e fijo de la infante su hermana.
Mandat llegar el concejo que busquen viandas:
aqui avemos, de que se paguen, mucho oro e mucha plata».
Respondiole don Gonçalo:«Bien lo serviran en Salas»....
e la su persona seria buena para un emperador....
Mudarra ve en la iglesia las siete cabezas
XXVIII
e yendo por el camino una eglesia fallo
e entro en ella a fazer su oracion.....
--«A Dios digo verdat que del mundo es señor,
poca serie la mi vida se estas cabeças non vengo yo».
Llega ante su padre
XXIX
Salieronse de la eglesia, fueronse para don Gonçalo,
e tosos los de Salas le vinieron besar las manos;
dixeron que lo sevirian e farian su mandado.
Don Mudarra Gonçalez diçió a la puerta del palaçio
.........................................................
Don Gonzalo niega a su hijo
XXX
--«Yo so sobrino de Almançor, fijo de la su hermana,
vos me avedes engendrado, vuestro hijo so sin dubdança».
Dixo Gonçalo Gustioz: «Desque case con doña Sancha,
nunca ove fazimiento con mora nin con christiana;
vos servido seredes en quanto fuerdes en Salas;
e desto que vos digo non podedes saber mas nada».
Doña Sancha reconoce a Mudarra
XXXI
Respondio sañuda miente ese Mudarra Gonçalez:
«_Si me non queredes por fijo, nin yo a vos por padre,
ca donde yo menos valgo asi es de vuestra parte.
Mas dexeme Dios vengar mios hermanos, los infantes
e recebir cristiandat por mi anima salvar.
que por vuestro heredamiento non doy quanto un fijo vale».
Alli dixo doña Sancha: «¡si vos viesedes como ante!:
si viesedes agora su rostro e su faz,
diriades que este era vuestro fijo Gonçalo Gonçalez.
E vos con miedo de mi non neguedes lo que errastes,
ca quien yaze en captivo non puede ley guardare,
ca conviene pecar con lazeria, sed o fanbre.
E por vergüença de mi non neguedes vuestra sangre.
¡Tales pecados como este oviesedes siete o mas!
vos tomariedes penitencia e yo tomaria la meetade».
Estonce dixo don Gonçalo toda la verdat:
«si el es fijo de la infante, el me dara señal...»
Propósitos de venganza
XXXII
«Agora que plugo a Dios que me diese padre honrado......
e levo a descabeçar a los siete infantes, mis hermanos»....
«...viene vuestra gente cansada, los caballos muy enojados»...
..............................................................
enbiaron luego su carta al alfoz de Lara
e fasta los Cameros, e a Piedra Lada
..............................................................
fazianle mucho seviçio de carneros y de vacas...
--«Del traidor de Ruy Velazquez, señor, datnos vengança»...
--«O poca sera mi vida o avre desto vengança».
..............................................................
Destrucción de Barbadillo
XXXIII
«que aqui se fizo la carta por que fue preso mi padre
e porque fueron muertos mios hermanos los infantes;
poca sera la mi vida o yo los he de vengar».
..............................................................
Mudarra ante el Conde de Castilla
XXXIV
--«¡Merced, conde señor! doletvos de nuestro mal:
afevos aqui un fijo que a Dios plugo de nos dar»;
e don Mudarra iva al conde por las manos le besar.
El conde cuando lo vio, començo de llorar:
«Este es Gonçalo Gonçalez mesmo el su cuerpo e la su faz».
Amenazas de Ruy Velázquez
XXXV
E fueron aquestas nuevas a Ruy Velazquez onde estava
con dozientos cavalleros en el castiello de Amaya.
Pesol de coraçon, pero que dixo fuertes palabras:
«por todo aquesto non do quanto una paja;
ante que salga este año ayuntar me he con el en batalla,
e onde fize traer de los siete sus cabeças a Salas,
si me Dios non es contrallo, eso fare a don Mudarra»
...........................................................
Persecución del traidor
XXXVI
partieron con don Mudarra e fueron çercar Urçejo,
ante de tres dias ovieronlo preso,
e matarn í quantos fallaron dentro;
e despues fueron a Urbel e fallaronlo desierto.............
...........................................................
Ruy Velázquez huye de Amaya
XXXVII
«Vayamosnos de aqui, cavalleros e vasallos;
andemos quanto pudiermos, ca si aqui somos cercados,
non seremos acorridos de moros nin de christianos.
Si al queredes fazer, a mi conviene, mal pecado,
de foir presto de aqui ante este renegado».
Luego el traidor, partio se de Amaya
e llego a Madumne otro dia mañana,
e atraveso Carraço e a Castro tornava,
basteçio el castiello de pan, de vino e de agua.
Siguiendole el rastro iva, en pos el, don Mudarra;
e desque sopo Ruy Velazquez que passaba el agua,
acogiose el traidor de Castro por la mañana,
cavalgo tan privado e fuese a Saldaña.
Aqui dixo el infante don Mudarra
a la gente de la tierra, que mucha consigo levava,
que el conde Garçi Fernandez se la avia dada:
«Tornadvos de aqui, amigos, con toda la peonada,
perdedes vuestras faziendas, non ganades aqui nada,
que para el cuerpo traidor asaz imos de compaña,
e nunca lo alcançariemos asi aforrado como anda».
Todos gelo agradesçieron e por su vida oravan;
vanse para sus tierras, don Mudarra para Saldaña.



Esta obra se encuentra en dominio público. Esto es aplicable en todo el mundo debido a que su autor falleció hace más de 100 años. La traducción de la obra puede no estar en dominio público. (Más información...)